Sevgili can arkadaşım/hevalim – Gül Güzel

Sevgili can arkadaşım/hevalim Aynur Epli, Gülazer Akın, Tenzile Acar, Şadiye Manap… Bugün özel bir gün olduğu için sen ve bir çok arkadaşıma aynı metinden oluşan bu mektubumu yazıp, yolluyorum. Dilerim ki zaman çok eskimeden eline geçe ve okuyasın.

Bugün, bütün dünya aleminde sevginin metalaştırıldığını acı bir şekilde izlesek de, ‘’Sevgililer günü ‘’ olarak kutlanan 14 Şubat. İnsanın kendisine yakın bulduğu, sevdiği, özlediği bütün çevresindekilere duyduğu sevginin betimlemesi olarak algıladığım için birçok Cezaevindeki kadın arkadaşıma bugün mektuplar yazıyorum. Evet onlar benim yüreğimin en derin yerinde taht kuranlar, canlarım benim. O yüzden o sınırsız sevgi ve hürmetin özlemle metoforizmleştiği sevgililer günü için bana bu mektupları yazmama vesile olan 14 Şubatı- Valentine Day’dan yani; “Valentîna Kurda û Sêva Mêxekrêj” kutlu olsun ve piroz be diyorum.

Böyle bir girişten sonra dünya sevgililer günü Valentîna- Kurda û Sêva Mêxekrêj hakkında derlediğim birkaç bilgiyi sizlerle paylaşmak istiyorum. Kırmızı elmanın Karanfillerle işlendiği ve halk arasında ismi Sêva Mêxekrêj olan cismi avucunuza aldığınızda, üzeri pütürlü, hoş ve latif koku saçan elma görüntüsünde ama sanki elma olmayan zarif armağan şeklindedir. Üzerine karanfil saplanmış elma olan bu zarif hediye Erbil valisinin bizzat Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Kültür Bakanlığı’nca bir proje olarak ilerlendirilen ve turizm objesi haline dönüştürülen armağanı olarak biliniyor.

Eski İran Kürtlerinin tarihinde yılın istenilen her hangi bir gününde âşıkların, sevgililerin, sevdiklerinden ayrı düşenlerin; aşkını, sevdasını, sevgisini dile getirmek, yeniden hatırlatmak için sunduğu bir kadir kıymet bilirlik nişanesi imiş Kürtçe adıyla Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Elma). Küçük boy bir kırmızı elmanın her bir yanı en küçük boşluk bırakılmamak kaydıyla çok sık, birbirine bitişik olmak şartıyla karanfiller saplanarak donatılıyor. İşlem bittikten sonra kuru karanfilin kokusu, taze elma kokusuyla buluşunca hoş bir rayiha ortama yayılıyor. Üstelik bu iki ürünün buluşma halinin kokusu da çok uzun süre bulunduğu ortamdan kaybolmuyor. Hatta bu konudaki söylemlere bakılırsa bu karanfille dokunmuş elmanın “yüz yıl dahi geçse” kokusunu kaybetmediği iddia ediliyordu.

Sêva Mêxekrêj Projesine dair bir kesit:

Sêva Mêxekrêj Projesi İran Kürdistanı’ndaki çatışmalı hâl nedeniyle topraklarını terk edip Irak Kürdistanı’na yerleşen ve 11 yıl Süleymaniye’de okuyup yaşayan, bir süre Diyarbakır’da yaşayıp sonra İsveç’e yerleşen Heykeltraş Seywan Saedian, Irak’ta iken Kültür Bakanlığı’na sunmuş. Dönemin Kültür Bakanı Felakeddin Kakeyî projeye çok sıcak bakmış ve hayata geçirmiş. Sonra da “taşınabilir organik Kürt kültürü” simgeselliği üzerinden önemli bir yitik değerin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuş Sêva Mêxekrêj…2005 yılında Irak Kürdistanı Kültür Bakanlığı’na projeyi sunduğunda bu çok eski gelenek neredeyse unutulmuş haldeymiş. 2005 yılından sonra öncelikli olarak Irak Kürdistanı’nın dört şehri ve 100 dolayında irili ufaklı yerleşkesinde adeta bir “karanfilli elma, sevgililer bayramı” kutlaması haline dönüşmüş. “Hakkında dört belgesel film, 30 saat dolayında video kaydı,” sayısını kendisinin de hatırlamadığı kadar röportaj ve yazı yayımlanmış meğerse!

2013 yılında Irak Kürdistanı Şehitler Bakanlığı “Sêva Mêxekrêj”den 1000 adetini proje sahibinden satın alarak Saddam döneminin en büyük kitlesel Kürt katliamı olan ve 200 binin üzerinde insanın katledilmesi olarak tarihe geçen Enfal ve Halepçe soykırımının mağduru ailelere o günün anısına armağan olarak sunmuş.

Aslında bu “resmî” sunumun ironik bir arka planı da olmalı bellekte elbette. Bilindiği üzere Enfal ve Halepçe katliamından kurtulanlar uçaklardan atılan gazın (sarin gazı olduğu sonradan yazıldı) elma kokusuna benzer bir koku ile yayıldığını ve kokunun sonrasının da ölümlerle bittiğini anlatıyorlar(dı). Ama işin Kürt tarihindeki asıl otantik hikâyesine göre; yaşanmış olan birçok aşk hikâyesinde; âşık olan ama aşkını ifade edemeyen genç; Sêva Mêxekrêji hazırlayıp âşık olduğu kişiye aşkını dile getirmek üzere gönderiyor.

Ayrıca aralarında sorun yaşayan sevgililer de barışma nişanesi olarak “Karanfilli Elma” hazırlayıp birbirlerine sunarlarmış. Sêva Mêxekrêj üzerinde yapılan kimi araştırmalarda bu geleneğin Zerdüştilik döneminden beri var olan bir “aşk geleneği” olduğu ve “aşk” ile “barış” üzerinden yılın herhangi bir gününde dile getirilebileceği de dillendiriliyor.

Ama işin uluslararası boyuta taşınması bir başka güzelliği beraberinde getirmiş. 2005 yılında projenin hayatiyet bulmasıyla, 2006 yılından itibaren; madem uzun yıllardır dünyanın her yerinde “valentina day” olarak 14 Şubat Sevgililer Günü, kutlanıyor, aynı gün Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Kırmızı Elma) Günü, “Valentîna Kurda” olarak Kürtler arasında da kutlansın diye düşünülmüş ve kabul de görüp yaygınlaşmış.

Bu vesileyle bu projeyi uluslararası organik Kürt kültürü olarak yaygınlaştırmak isteyen Seywan Saedian; Diyarbekir, İstanbul ve yurt dışında proje eksenli çalışmalar yapmış / yapıyor.

14 Şubat Sevgililer gününün
Alevi inancındaki yeri ve Xızır

Çoğunlukla Kürt Alevilerin yaşadığı bölgelerde Xızır Orucu sonunda 15 Şubat’ta büyük ilgi gösterilen sevgiliyi rüyada görme (bext-baht) ritüeli gerçekleşir. Bu ritüel etnik yapılara göre farklılıklar gösterir. Türkmen bölgelerinde (ve Romanlar) 6 Mayıs’ta kutlanan Hıdırellez şenliklerinde bu sevgili ritüeli, Kürt Alevilerde 15 Şubat’ta yapılır. Geleneğe göre evlilik çağına gelmiş gençler orucun son günü yani üçüncü günün gecesinde baht orucuna yatarlar. Genç kız ve erkeklere atfedilen bu inanışa göre; orucun bitimine gelen perşembe günü, oruç açıldıktan sonra uyuyana kadar su içilmez. Hatta aşırı susamak için tuzlu yemek bile yenilir. Dilek tutularak yatılan uykuda, dilek sahibine kim su verirse o sevgili (evlenilecek kişi) olacaktır.

14 Şubat Sevgililer Günü, Romalı Aziz Valentine’e atfedilir. Söylenceye göre İmparator Claudius II, askere/savaşa gitsinler diye gençlere evlenmeyi yasaklamıştır. Ama Aziz Valentine, gençlere gizlice nikâh kıyar, onları evlendirir, sevgili yapar ve kralın yasalarına karşı geldiği için de 14 Şubat günü idam edilir.

Alevilerdeki 15 Şubat rüya ritüeli yani bir çeşit sevgililer günü olmasının bu söylence ile alakası var mı bilmek zor. Ancak Mezopotamya ve Anadolu’nun, Batıya aktarılmış birçok kadim kültür geleneğinin bilgisi bu geleneğin de taşınmış olmasını mümkün kılabilir.

O halde Valentine Day’dan bize düşen; “Valentîna Kurda û Sêva Mêxekrêj” 14 Şubat ve haftası kutlu olsun ve piroz be…

Kadının Kaleminden: Gül Güzel – 14.02.2021